Egeli akademisyen Prof. Dr. Yıldırım ve ekibinin yeni bitki türü keşfi: Çermik lâlesi

Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Yıldırım, Aksaray Üniversitesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehtap Tekşen, Doç. Dr. Mehmet Maruf Balos, Dr. Cahit Çeçen ve Uzm. Biyolog Veysel Sonay ortak çalışmasıyla yeni bir bitki tipi literatüre kazandırıldı. Diyarbakır’ın Çermik ilçesi kırsalında doğasever Muhammed Yalçın, kayalıkların tabanında keşfettiği sarı renkli karşıt lale tipi “Çermik lâlesi” ismi ile literatürde yerini aldı. Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, literatüre kazandırdıkları bu yeni bitki tipi keşfi için Prof. Dr. Hasan Yıldırım ve grubunu tebrik ederek muvaffakiyetler diledi.

Çermik lâlesi’nin keşfi ile birlikte Türkiye’ de terslâle çeşidi sayısının 53’e çıktığını tabir eden Prof. Dr. Hasan Yıldırım, “Bu çeşitle ülkemiz için endemik olan terslâle sayısı ise 30’ya yükselmiştir. Oransal olarak ülkemizde terslâle endemizm oranı yüzde 56.6’ya çıkmıştır” dedi.

Türün keşif kıssasını anlatan Prof. Dr. Yıldırım, “Bitki tipimiz, hobi olarak tabiat yürüyüşü ve dağcılık faaliyetleri yapan, Diyarbakır’da Özel Eğitim Öğretmeni olarak vazife yapan Muhammed Yalçın tarafından bir tabiat yürüyüşü esnasında fark edildi. Diyarbakır’ın Çermik ilçesi kırsalında gerçekleştirdiği bir tabiat yürüyüşünde kayalıkların tabanında gördüğü sarı renkli zıt lalenin ilgisini çekmesi ile birçok fotoğrafını çekerek Urfa’da yaşayan Doç. Dr. Maruf Balos’a danışıyor. Doç. Dr. Balos, bu aksi lalenin yeni bir tıp olabileceğini ve bitkiyi yerinde görüp örnek almaları gerektiğini vurguluyor. Yalçın, Doç. Dr. Mehmet Maruf Balos, Dr. Cahit Çeçen ve Uzman Biyolog Veysel Sonay ile bir arada alanda çalışmalar yaparak, kayalık tabanlarında yayılış gösteren terslâle (Fritillaria) örneklerini yerinde inceleyip çalışma malzemeleri alıyorlar” dedi.

“Dünyada en fazla terslâle tipi Türkiye’de”

Sonraki süreçte takımın kendilerine ve terslâle çeşitlerinde uzman olan Aksaray Üniversitesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehtap Tekşen’e ulaştıklarını söyleyen Prof. Dr. Yıldırım, “ Bitki çeşidinin bize ulaştığı etapta tüm takım olarak gerçekleştirilen ayrıntılı inceleme ve araştırmalardan sonra zıt lalenin yeni bir çeşit olduğu sonucuna vardık. Bilimsel makalesini yazarak memleketler arası kıymetli taksonomik botanik mecmualardan biri olan Nordic Journal of Botany mecmuasında yayınlanarak, tipi birinci olarak tabiatta bulan Muhammed Yalçın’ın onuruna,  Fritillaria yalcinii (Çermik lâlesi) ismi ile bilim dünyasına tanıttık. Terslâle (Fritillaria) cinsi Kuzey Yarımküre’de dağılım gösteren, yaklaşık 170 çeşide sahip bir cinstir.  Bu cinsin üç değerli çeşitlilik merkezi bulunuyor. Bu merkezler Kaliforniya’da 21 tıp, Çin’de  24 cins ve üçüncüsü ise Güney Batı Asya, Doğu Akdeniz’dir. Üçüncü çeşitlilik merkezinde en değerli alanlar ise Türkiye’de 53 çeşit,  Yunanistan’da 26 çeşit ve İran’da 18 cins olarak bulunuyor. Bu bağlamda dünyada en fazla terslâle cinsinin Türkiye’de mevcut olduğu görülmektedir” dedi.

“Bu çeşit için biyokaçakçılığın önüne geçilmesi gerekiyor”

Çermik lâlesi olarak isimlendirdikleri Fritillaria yalcinii’nin, epey lokal bir yayılışa sahip olduğunu, yalnızca tek popülasyonda bilindiğini vurgulayan Prof. Dr. Yıldırım, “Bu bitki cinsinin tabiattaki en büyük düşmanları bu bitkilerin soğanları ile beslenen domuzlardır. Lakin endemik bitkilere en büyük ziyan doğal tehlikelerden fazla insanoğlunun faaliyetleridir. Başta madencilik, tarla açma çalışmaları, yol çalışmaları ve çok derecede hayvan otlatma üzere faaliyetler bu usul hassas popülasyonlara çok önemli ziyan verebiliyor.  Ayrıyeten soğanlı ve yumrulu bitkilerin süs bitkisi potansiyeli bulunuyor. Bu usul bitkiler biyokaçakçılık için çok kıymetli bir paha oluşturuyor ve yıllar boyunca maalesef ülkemizden yurt dışına bu stil biyokaçakçılık faaliyetleri yapılıyor. Şuan yaptığımız gözlemlerde bu tıp üzerine çok önemli bir ziyan verici öge görememiş olsak da gelecek vakitte bu yeni keşfettiğimiz tipimizi yitirmemek için şimdiden ilgili ünitelerin ve mahallî idarenin bitkiye sahip çıkılması büyük kıymet arz ediyor” diye konuştu.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı